|
2-1- سیمای صنعت و معدن
2-2-1- معدن:
استان خراسان جنوبی از نظر توان معدنی نسبت به متوسط سطح کشور از توان بالقوه معدنی بالاتری برخوردار است، زیرا به جهت فعالیت‌های تکتونیکی شدید، ماگماتیسم و عریان بودن رخنمون‌های سنگی ذخایر معدنی متنوع بوده و دست یابی به آنها ساده است. ذخایر بالقوه و بالفعل متعددی در استان شناسایی شده و پاره‌ای از آنها در دست بهره برداری هستند.
طبق آخرین اطلاعات، 180 معدن در حال بهرهبرداری با اشتغال 2217 نفر در استان در حال فعالیت می‌باشند. میزان ذخایر قطعی این معادن حدود 432152 هزار تن برآورد شده است. بررسی توزیع جغرافیایی معادن استان حاکی از آن است که شهرستان نهبندان با 59 معدن که عمدتاً گرانیت، کرومیت و منیزیت میباشد و همچنین شهرستان سربیشه با 37 معدن، بیشترین تعداد معادن را بین شهرستانهای استان دارا می‌باشند.
سنگهای تزیینی با 72 معدن و ذخیره 65337 هزار تن و عمده پراکندگی در شهرستان نهبندان، سربیشه و درمیان، منیزیت با 22 معدن و ذخیره 3263 هزار تن و پراکندگی در محدوده شهرستانهای نهبندان، سربیشه و بیرجند، بنتونیت با 34 معدن و ذخیره 16095 هزار تن در گستره جغرافیایی شهرستانهای سرایان، قاینات، بیرجند و فردوس، کرومیت با 7 معدن و ذخیره 433 هزار تن در شهرستانهای سربیشه و نهبندان، سرب نهبندان با ذخیره 100 هزار تن و معدن مس قلعهزری بیرجند با ذخیره 1315 هزار تن و معادن کائولن فردوس با ذخیره قطعی 1496 هزار تن عمده معادن و ذخایر معدنی استان را تشکیل میدهند. بعلاوه ذخایر معدنی آهک، بازالت، بوکسیت، پرلیت، توف، خاکهای نسوز و صنعتی، دولومیت، دیاتومیت، زئولیت، سرب، زئولیت، سیلیس، فلدسپات، مارن و ولاستونیت نیز در استان موجود است.در نتیجه مطالعات و اکتشافات معدنی انجام شده طی سالهای اخیر، پتانسیلها و ذخایر غنی جدیدی از طلا، آهن، مس، سرب، روی و نیکل در سطح استان کشف گردیده است. که نویدبخش فرصتهای جدید سرمایهگذاری و توسعه در بخش معدن و صنایع معدنی استان میباشد. به طور خلاصه معادن فعال استان برحسب نوع ماده معدنی, از نظر ویژگیهای مختلف به صورت زیر رتبه بندی می‌شوند:
|
نوع ماده معدنی
|
تعداد
|
میزان ذخیره
(تن)
|
استخراج
سالیانه (تن)
|
سرمایه گذاری
(میلیون ریال)
|
اشتغال
(نفر)
|
|
فعال
|
غیرفعال
|
کل
|
|
آهک
|
2
|
0
|
2
|
30550000
|
210000
|
2994
|
24
|
|
بازالت
|
1
|
0
|
1
|
575000
|
3000
|
223
|
5
|
|
بنتونیت
|
23
|
11
|
34
|
16095412
|
234833
|
25320
|
194
|
|
بوکسیت
|
0
|
2
|
2
|
184000
|
11800
|
626
|
11
|
|
پرلیت
|
1
|
0
|
1
|
250000
|
2000
|
209
|
6
|
|
تراورتن
|
1
|
3
|
4
|
607000
|
31000
|
10003
|
55
|
|
توف
|
1
|
0
|
1
|
50000
|
5000
|
166
|
6
|
|
خاک نسوز
|
1
|
0
|
1
|
24000
|
3500
|
261
|
8
|
|
خاک صنعتی
|
3
|
1
|
4
|
2263000
|
23000
|
3842
|
20
|
|
دولومیت
|
0
|
1
|
1
|
200000000
|
10000
|
423
|
7
|
|
دیاتومیت
|
0
|
1
|
1
|
1000000
|
3000
|
558
|
6
|
|
زئولیت
|
0
|
1
|
1
|
18000
|
3000
|
219
|
4
|
|
سرب
|
0
|
1
|
1
|
100000
|
20000
|
7733
|
31
|
|
سنگ لاشه
|
10
|
0
|
10
|
14020000
|
100000
|
3056
|
65
|
|
سیلیس
|
1
|
1
|
2
|
134600
|
8500
|
2579
|
11
|
|
فلدسپات
|
1
|
0
|
1
|
200000
|
6000
|
567
|
7
|
|
کائولن
|
5
|
0
|
5
|
1496100
|
27500
|
5456
|
33
|
|
کرومیت
|
6
|
1
|
7
|
432900
|
27200
|
4272
|
50
|
|
گچ
|
4
|
1
|
5
|
3840000
|
115000
|
4311
|
36
|
|
گرانیت
|
39
|
25
|
64
|
62126250
|
417561
|
177623
|
885
|
|
گل سفید
|
1
|
1
|
2
|
3800
|
170
|
792
|
9
|
|
مارن
|
2
|
0
|
2
|
88000000
|
1300000
|
15254
|
31
|
|
مرمریت
|
1
|
3
|
4
|
2604000
|
41000
|
19909
|
54
|
|
مس
|
1
|
0
|
1
|
1314875
|
100000
|
13399
|
428
|
|
منیزیت
|
9
|
13
|
22
|
3263300
|
120430
|
17511
|
225
|
|
ولاستونیت
|
0
|
1
|
1
|
3000000
|
3000
|
294.65
|
6
|
|
جمع‌کل
|
113
|
67
|
180
|
432,152,237
|
2,826,494
|
317,599.49
|
2,217
|
|
منبع: آمار و اطلاعات سازمان صنایع و معادن خراسان جنوبی – آبان 1388
|
|
توزیع شهرستانی معادن (پروانههای بهرهبرداری) استان خراسان جنوبی
|
|
شهرستان
|
تعداد
|
میزان ذخیره
(تن)
|
استخراج سالیانه
(تن)
|
سرمایه گذاری
(میلیون ریال)
|
اشتغال
|
|
بشرویه
|
2
|
1,700,000
|
12,000
|
4,891.50
|
21
|
|
بیرجند
|
22
|
221,779,375
|
288,430
|
47,555.97
|
590
|
|
درمیان
|
10
|
38,565,000
|
350,367
|
21,554.74
|
122
|
|
سرایان
|
11
|
3,360,000
|
67,500
|
7,340.90
|
65
|
|
سربیشه
|
37
|
15,862,800
|
174,479
|
55,589.43
|
381
|
|
فردوس
|
16
|
6,742,700
|
122,333
|
13,710.10
|
84
|
|
قاینات
|
23
|
90,152,412
|
1,350,300
|
32,024.44
|
198
|
|
نهبندان
|
59
|
53,989,950
|
451,085
|
134,932.41
|
756
|
|
جمع
|
180
|
432,152,237
|
2,816,494
|
317,599.49
|
2,217
|
|
منبع: آمار و اطلاعات سازمان صنایع و معادن خراسان جنوبی – آبان 1388
|
صنایع فرآوری و بهرهبرداری از معادن استان:
بررسی صنایع فرآوری از محصولات معدنی استان نشانگر عدم وجود صنایع کافی برای تبدیل مواد معدنی خام به محصولات با ارزش افزوده بالا میباشد؛ به طور مثال: بررسیها حاکی از آن است، در سال 1387 استخراج معادن سنگهای تزئینی ساختمانی اعم از گرانیت و مرمریت و... حدود 261 هزار تن بوده است این در حالی است که توان اسمی سنگبریهای موجود استان در همان سال حدود 460 هزار مترمربع میباشد. با درنظر گرفتن این فرض که از هر تن سنگ، 7 مترمربع سنگ‌تراشیده بدست می‌آید. توان استان در بخش فرآوری سنگهای تزئینی در سال 87 تنها 25 درصد استخراج سنگهای تزئینی ساختمانی بوده است و این نشان‌دهنده پتانسیل بالای این بخش در ایجاد ارزش افزوده در استان میباشد.
از 100 هزارتن استخراج سالیانه مس قلعهزری بیرجند به طور کامل پس از تهیه کنسانتره به مجتمع مس سرچشمه کرمان منتقل می‌گردد.
صادرات مواد معدنی استان طبق آمار ارایه گردیده مربوط به گرانیت، بنتونیت، کرومیت و بازالت میباشد که به کشورهای ایتالیا، چین، آلمان، امارات و هلند صادر گردیدهاند، که در این میان 16 شرکت در امر صادرات نقش داشتهاند.
توزیع شهرستانی ذخایر معدنی استان به تفکیک ماده معدنی
|
ماده معدنی
|
میزان ذخیره
(تن)
|
بشرویه
(درصد)
|
بیرجند
(درصد)
|
درمیان
(درصد)
|
سرایان
(درصد)
|
سربیشه
(درصد)
|
قاینات
(درصد)
|
فردوس
(درصد)
|
نهبندان
(درصد)
|
|
آهک
|
30550000
|
0
|
0
|
6.38%
|
0
|
0
|
93.62%
|
0
|
0
|
|
بازالت
|
575000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
0
|
|
بنتونیت
|
16095412
|
0
|
23.55%
|
0.62%
|
15.28%
|
2.49%
|
34.29%
|
23.77%
|
0
|
|
بوکسیت
|
184000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
|
پرلیت
|
250000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
0
|
|
تراورتن
|
607000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
|
توف
|
50000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
0
|
|
خاک نسوز
|
24000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
|
خاک صنعتی
|
2263000
|
0
|
73.49%
|
0
|
26.51%
|
0
|
0
|
0
|
0
|
|
دولومیت
|
200000000
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
|
دیاتومیت
|
1000000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
0
|
|
زئولیت
|
18000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
|
سرب
|
100000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
|
سنگ لاشه
|
14020000
|
0
|
90.23%
|
3.39%
|
0
|
6.38%
|
0
|
0
|
0
|
|
سیلیس
|
134600
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
59.88%
|
40.12%
|
|
فلدسپات
|
200000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
|
کائولن
|
1496100
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
0
|
|
کرومیت
|
432900
|
0
|
0
|
0
|
0
|
11.90%
|
0
|
0
|
88.10%
|
|
گچ
|
3840000
|
0
|
0
|
0
|
7.81%
|
0
|
10.42%
|
34.90%
|
46.88%
|
|
گرانیت
|
62126250
|
1.21%
|
1.11%
|
3.28%
|
0
|
19.51%
|
0.97%
|
0
|
73.93%
|
|
گل سفید
|
3800
|
0
|
0
|
0
|
0
|
84.21%
|
0
|
0
|
15.79%
|
|
مارن
|
88000000
|
0
|
0
|
38.64%
|
0
|
0
|
61.36%
|
0
|
0
|
|
مرمریت
|
2604000
|
36.48%
|
63.52%
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
|
مس
|
1314875
|
0
|
100.00%
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
|
منیزیت
|
3263300
|
0
|
0.54%
|
0
|
0
|
15.94%
|
0
|
0
|
83.52%
|
|
ولاستونیت
|
3000000
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
100.00%
|
|
منبع: آمار و اطلاعات سازمان صنایع و معادن خراسان جنوبی – آبان 1388
|
بررسی موارد فوق نشان می‌دهد این بخش دارای پتانسیل بالای رشد در اقتصاد استان است که برنامهریزی و ایجاد صنایع فرآوری محصولات معدنی می‌تواند باعث افزایش اشتغال و ایجاد ارزش افزوده برای استان شود.
در حال حاضر 6 شهرک و 6 ناحیه صنعتی فعال در استان وجود دارد که به طور کلی از امکانات و زیرساخت‌های تقریباً مناسبی برای استقرار صنایع برخوردار می‌باشند.
وضعیت شهرک‌های صنعتی استان
|
|
نام شهرک
|
وسعت شهرک (هکتار)
|
متراژ فاز عملیاتی
|
متراژ زمین صنعتی(هکتار)
|
متراژ زمین واگذار شده (هکتار)
|
متراژ زمین باقیمانده (هکتار)
|
تاریخ تاسیس شهرک
|
|
بیرجند
|
333.44
|
333.44
|
231.5
|
142.53
|
88.97
|
1362
|
|
فردوس
|
200
|
200
|
143.58
|
72.07
|
71.51
|
1370
|
|
قاین
|
100
|
100
|
56.16
|
50.04
|
6.12
|
1370
|
|
نهبندان
|
225
|
50
|
31.4
|
13.85
|
17.55
|
1370
|
|
سنگ سربیشه
|
37.46
|
37.46
|
31.75
|
1.58
|
30.17
|
1384
|
|
بیرجند2
|
500
|
-
|
-
|
-
|
-
|
1385
|
|
|
|
وضعیت نواحی صنعتی استان
|
|
نام ناحیه صنعتی
|
وسعت ناحیه (هکتار)
|
متراژ فاز عملیاتی
|
متراژ زمین صنعتی(هکتار)
|
متراژ زمین واگذار شده(هکتار)
|
متراژ زمین باقیمانده(هکتار)
|
تاریخ تاسیس ناحیه
|
|
خوسف
|
48
|
16.5
|
11.5
|
11.5
|
0
|
1372
|
|
خضری
|
35
|
35
|
25
|
12.71
|
12.29
|
1374
|
|
سربیشه
|
20
|
20
|
14.66
|
14.42
|
0.24
|
1369
|
|
مود
|
37.31
|
37.31
|
20.54
|
1.74
|
18.8
|
1386
|
|
سرایان
|
40
|
40
|
28
|
27.24
|
0.76
|
1376
|
|
باغدهک (بشرویه)
(بشرویه)
|
60
|
60
|
38.48
|
7.15
|
18.6
|
1374
|
علاوه بر شهرکها و نواحی صنعتی فوقالذکر، ایجاد چهار شهرک صنعتی شامل شهرک صنعتی شماره 2 قاین، شهرک صنعتی شماره 2 فردوس، شهرک صنعتی میل مرزی 78 سربیشه و شهرک صنعتی سنگهای ساختمانی نهبندان به تصویب هیأت وزیران و ایجاد سیزده ناحیه صنعتی شامل نواحی صنعتی سده، زیرکوه، زهان، شوسف، شماره دو سربیشه، درح، شماره دو سرایان، آیسک، سهقلعه، اسدیه، قهستان، گزیک و ناحیه صنعتی فخاری بشرویه به تصویب شورای برنامهریزی استان رسیده است.
◙ معدن :
استان خراسان جنوبی به لحاظ معدنی از توانمندیهای قابل توجهی برخوردار است. در این استان به سبب دارا بودن شرایط خاص زمین شناسی، نشانه های معدنی فراوانی به چشم می خورد. تعداد کل معادن فعال استان تا پایان سال 85 تعداد 158 معدن بوده که برای 1921 نفر اشتغال مستقیم ایجاد نموده است.
میزان کل ذخیره برآورد شده معادن استان حدود 409 میلیون تن است و میزان استخراج براساس پروانه بهره برداری حدود 2/2 میلیون تن در سال می باشد. از 158 معدن استان خراسان جنوبی، 19 معدن در شهرستان بیرجند،48 معدن در شهرستان نهبندان،34 معدن در شهرستان سربیشه، 18 معدن در شهرستان قائن، 11 معدندر شهرستان سرایان، 9 معدن در شهرستان درمیان و 19 معدن در شهرستان فردوس قرار دارد. میزان استخراج واقعی معادن استان سالانه حدود 5/1 میلیون تن( 72% ظرفیت اسمی ) برآورد می شود.
|
وضعیت معادن در حال بهره برداری شهرستانهای استان خراسان جنوبی تا پایان سال 85
|
|
نام شهرستان
|
تعداد
|
ذخیره (تن)
|
استخراج سالانه (تن)
|
سرمایه گذاری
( میلیون ریال)
|
اشتغال( نفر)
|
|
بیرجند
|
19
|
224.532.375
|
232.430
|
35107.18
|
589
|
|
درمیان
|
9
|
4.430.000
|
46.200
|
10957.30
|
104
|
|
سربیشه
|
34
|
15.332.408
|
146.479
|
42079.11
|
358
|
|
نهبندان
|
48
|
73.090.850
|
432.566
|
71067.274
|
635
|
|
قاین
|
18
|
88.889.412
|
1.313.000
|
21229.54
|
164
|
|
سرایان
|
11
|
3.120.558
|
46.000
|
3849.60
|
71
|
|
فردوس
|
19
|
امار تفکیکی در دسترس نیست
|
õ
|
õ
|
õ
|
|
جمع
|
158
|
409.395.603
|
2.216.675
|
184.360.004
|
1921
|
معادن استان شامل گرانیت، منیزیت، کرومیت، بازالت، پرلیت، سنگ لاشه، توف، مرمریت، آهک، دولومیت، بنتونیت، مس، آزبست، سنگ گچ، مارن، فلدسپات، بوکسیت، تراورتن، کائولن، سرب، خاکهای صنعتی، ولاستونیت و... می باشد.
برخی از معادن استان مانند منیزیت، پنبه نسوز و بازالت گذشته از حجم ذخیره احتمالی یا قطعی، به لحاظ نوع کانی سازی حالت انحصاری دارند. از جمله معادن مهم استان کانسار مس قلعه زری در 180 کیلومتری جنوب بیرجند است که در حاشیه روستای قلعه زری قراردارد. این معدن مهمترین کانون اشتغال مدنی در استان می باشد. در کانسنگ این معدن عناصر طلا، مس، مولیبدن، نقره، سرب، روی، آهن، منگنز، آنتیموان و بیسموت یافت می شود که عنصر اصلی و اقتصادی آن مس می باشد. کل ذخیره این معدن 1314875تن تعیین شده و عیار آن 1.44 می باشد.
توزیع فضائی معادن در شهرستانهای استان بدین شرح است:
گرانیت ( بیرجند،نهبندان، سربیشه و درمیان) ، منیزیت( بیرجند، سربیشه و نهبندان)، کرومیت ( نهبندان و سربیشه)، بازالت( سربیشه)، پرلیت ( سربیشه)، سنگ لاشه( بیرجند، سربیشه و درمیان)، گل سفید( نهبندان و سربیشه)، توف( سربیشه)، مرمریت ( بیرجند،قاین و فردوس)، آهک ( درمیان،قاین و نهبندان)، بنونیت ( بیرجند، قاین، سرایان، درمیان و فردوس)، مس ( بیرجند)، آزبست( نهبندان)، مارن( قائن)،فلدسپات( قائن)، بوکسیت( قاین)، خاک صنعتی( بیرجند و فردوس)، دولومیت ( بیرجند)، ولاستونیت (نهبندان)، کائولن ( فردوس وسرایان)، تراورتن ( قاین)، گچ( فردوس و نهبندان)و سرب( نهبندان)
3-3-1- صادرات بخشهای صنعتی و معدنی :
محصولات صنعتی عمده استان خراسان جنوبی طی سالهای اخیر شامل انواع لاستیک، سیمان، موتورسیکلت، انواع زعفران، کاشی و سرامیک، مواد شوینده( صابون، میاع ظرفشویی و شامپو) و کیک بوده است. مقصد صادرات لاستیک اتومبیل کشورهای سوریه، امارت ( دبی)، افغانستان، سودان، کویت، یمن، مصر و عراق بوده است.کاشی و سرامیک به کشورهای افغانستان، ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان، آذربایجان،نخجوان، ترکیه، عراق و امارت و سیمان و صابون و موتورسیکلت به افغانستان صادر شده اند.
ارز حاصل از صادرات محصولات صنعتی طی سالهای 1383 تا 1385 بطور متوسط 3/9 میلیون دلار بوده است. مواد معدنی صادر شده در سالهای 1383 تا 1385 را گرانیت، بنتونیت، کرومیت، بازالت و کنستانتره مس تشکیل می دهد. مقصد صادرات مواد معدنی ، کشورهای ایتالیا،چین، هلند،لهستان،امارت متحده عربی و آلمان بوده است و ارز حاصل از صادرات این مواددر سالهای 1383، 1384و 1385به ترتیب 1/3 میلیون دلار، 6/0 میلیون دلار و 9/2 میلیون دلار بوده است.
|
میزان صادرات کالاهای صنعتی و معدنی خراسان جنوبی
|
|
نوع صادرات
|
سال 83
|
سال84
|
سال 85
|
|
وزن(تن)
|
ارزش( هزار دلار)
|
وزن(تن)
|
ارزش( هزار دلار)
|
وزن(تن)
|
ارزش( هزار دلار)
|
|
صادرات کالاهای معدنی
|
16154
|
3100
|
1080
|
66.8
|
19645.54
|
2973.25
|
|
صادرات کالاهای صنعتی
|
73032.8
|
5648.3
|
47824.8
|
13276.5
|
4493.12
|
9043.77
|
|
کل صادرات کالاهای صنعتی و معدنی
|
89186.8
|
8748.3
|
48904.8
|
13343.3
|
24138.66
|
12017.02
|
|
